«Από τα διάφορα δημοσιεύματα σχετικά με τον τελευταίο ναυτικό πόλεμο στη Μεσόγειο, τα απομνημονεύματα του Βρετανού Ναυάρχου Andrew Cunningham που διατέλεσε Αρχηγός του Στόλου της Μεσογείου κατά τη διάρκεια σχεδόν όλης της πολεμικής περιόδου μέχρι την πτώση της Ιταλίας,  ασφαλώς παρέχουν την καλλίτερη εικόνα για τις επιχειρήσεις που διεξήχθησαν. Γραμμένα σε γλώσσα απέριττη, διαπνέονται από δικαιολογημένη υπερηφάνεια για τη δράση του Στόλου που έδρασε υπό τις διαταγές του  και εκθέτουν με κάθε ειλικρίνεια τις ελλείψεις που παρουσιάστηκαν αλλά και τα λάθη που διαπράχθηκαν. Συγχρόνως όμως με λεπτότητα, αλλά και με δυσφορία που δύσκολα κρύβεται, αναφέρονται και σε ορισμένες περιπτώσεις άτοπων επεμβάσεων και έλλειψης κατανόησης από το Κέντρο.

Ο Ναύαρχος κατέβαλε προσπάθεια για να κρίνει με αντικειμενικότητα και τη δράση του αντίπαλου Ιταλικού Ναυτικού και δεν διστάζει να εξάρει ορισμένες ενέργειές του, ιδιαίτερα κάποιες μεμονωμένες πράξεις που προκάλεσαν την εκτίμηση του. Αντίθετα είναι αυστηρός στις κρίσεις του για την Ανωτάτη Διοίκηση του Ιταλικού Ναυτικού, κάποτε- κάποτε μάλιστα και δηκτικός για τους Αρχηγούς των Ιταλικών ναυτικών δυνάμεων για τις παραλείψεις των οποίων δεν βρίσκει καμιά δικαιολογία.

Με τις κρίσεις αυτές ήταν φυσικό να συμφωνούμε κι εμείς που είχαμε ιδίαν αντίληψη για την παράδοξη αδράνεια του Ιταλικού Στόλου κατά τον Ελληνο-ιταλικό πόλεμο του 1940-1941.

Ο σχηματισμός όμως μιας πραγματικά αμερόληπτης και δίκαιας κρίσης είναι πολύ δύσκολη, αν δεν είναι γνωστή και η άλλη όψη του νομίσματος.  Την ευκαιρία αυτή παρέχει το βιβλίο του Ιταλού Αντιπλοιάρχου Bragadin “The Italian Navy in World War II” που έγραψε υπό την εποπτεία του Διευθυντή της Ιστορικής Υπηρεσίας του Ιταλικού Ναυτικού Αντιναυάρχου Fioravanzo και εκδόθηκε από το Αμερικανικό Ναυτικό Ινστιτούτο της Αννάπολις.  Το γεγονός ότι το βιβλίο αυτό προλογίζει ο τέως Αρχηγός των ναυτικών επιχειρήσεων του Αμερικανικού Ναυτικού Αντιναύαρχος R. Carney του προσδίδει ακόμα μεγαλύτερη σημασία. Ο R. Carney αναφερόμενος στη δράση του Ιταλικού Ναυτικού κατά τον τελευταίο πόλεμο δεν περιορίζεται σε τυπικές φιλοφρονήσεις – που θα ήταν φυσικές προκειμένου περί τέως αντιπάλου και τώρα φίλου και συμμάχου – αλλά πρόθυμα υποστηρίζει τις απόψεις που εκτίθενται στο βιβλίο με τις οποίες καταβάλλεται προσπάθεια να δικαιολογηθούν τα ατυχήματα του Ιταλικού Ναυτικού και ορισμένες ενέργειές του που κρίνονται τόσο αυστηρά από τον Ναύαρχο Andrew Cunningham. Συγχρόνως δε ο Ναύαρχος R. Carney εκφράζεται με ενθουσιασμό και για τα διάφορα ατομικά κατορθώματα που αναφέρονται στο βιβλίο.

Βέβαια, κάθε αφήγηση της πολεμικής δραστηριότητας ενός Ναυτικού από την Ιστορική του Υπηρεσία μοιραία επιδιώκει αν εξάρει τις πράξεις που το τιμούν και να δικαιολογήσει, όσο καλλίτερα μπορεί, τα τυχόν μελανά σημεία. Στη προκειμένη περίπτωση ο Αντιπλοίαρχος Bragadin, γνωρίζοντας τις δυσμενείς κρίσεις που εκφράστηκαν από διάφορες πλευρές και ιδιαίτερα από τον Ναύαρχο Andrew Cunningham [και στις οποίες δίκαια αποδίδει και τη μεγαλύτερη σημασία], κατέβαλε κάθε προσπάθεια για τις ανατρέψει.  Και για έναν αμερόληπτο μελετητή το πετυχαίνει μέχρις ενός τουλάχιστον σημείου, αν και παραμένει πάντα η εντύπωση ότι η δράση του Ιταλικού Ναυτικού και προ παντός του Στόλου μάχης θα μπορούσε να ήταν πολύ πιο επιτυχής, ιδιαίτερα αν ήταν διαφορετική η εκ των άνω κατεύθυνση των επιχειρήσεων.

Αν και η αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας σχετικά με τη δράση των δυο Ναυτικών είναι κυρίως το έργο των αμέσως ενδιαφερόμενων, ενδιαφέρει και το δικό μας Ναυτικό εφόσον το ένα από αυτά είχαμε σύμμαχο και το άλλο αντίπαλο. Το σημαντικότερο όμως είναι η εξαγωγή από τις αντίθετες απόψεις που παρουσιάζονται συμπερασμάτων που θα είναι χρήσιμα για το μέλλον. Αυτός είναι και ο κύριος στόχος της παρούσας μελέτης.

Μερικοί υποστήριξαν ότι η ριζική μεταβολή του είδους και του μεγέθους της καταστρεπτικής ισχύος των σύγχρονων όπλων αλλά και οι μέθοδοι χρησιμοποιήσεως τους κατέστησαν άχρηστα τα πορίσματα των πολέμων του παρελθόντος. Έχω την γνώμη ότι πρόκειται περί λανθασμένης αντιλήψεως. Αν τα μέσα διεξαγωγής του πολέμου μεταβάλλονται, οι γενικές αρχές του παραμένουν αναλλοίωτοι, όσοι δε αγνόησαν τα διδάγματα της ιστορίας δεν άργησαν να το μετανιώσουν.»

Γρηγόριος Μεζεβίρης
Αντιναύαρχος ε.α.

Δεκέμβριος 1960